Ο κ. Χιραγιάμα , μας γοητεύει. Και τα αίτια της γοητείας που ασκεί πάνω μας εντοπίζονται στον κινηματογράφο του Βέντερς. Γιατί χωρίς υπερβολή η νέα του ταινία αποτελεί ένα φιλοσοφικό δοκίμιο πάνω στη μοναξιά. Και γιατί η αφηγηματική δομή του έργου του διαρθρώνεται δημιουργώντας ένα συμπαγές πλέγμα από τις ανθρώπινες στιγμές του ήρωά του. Του κ. Χιραγιάμα. Σε μία αφήγηση που σέβεται απόλυτα αυτές τις στιγμές, καθώς και τη χρονική αλληλουχία της καθημερινότητάς του, όπου τις συναντάμε . Μιας καθημερινότητας όπου κυριαρχεί η ανυπαρξία της περιπέτειας. Αλλά μέσα από αυτή την έλλειψη του συναρπαστικού, οι λεπτομέρειες της ζωής του ήρωα αποκτούν τεράστια αξία, που το εύρος της το προσδίδει ο ίδιος σε αυτές. Και αυτή η αξία είναι που γεννά μέσα από την ανυπαρξία της περιπέτειας, μία περιπέτεια που μας συγκλονίζει. 

Ο κ. Χιραγιάμα ζει μια απλή μοναχική ζωή. Είναι καθαριστής των δημόσιων τουαλετών στο Τόκιο , και κάνει κάθε μέρα την ίδια διαδρομή, στις ίδιες τουαλέτες, τις οποίες καθαρίζει με έναν εξονυχιστικό τρόπο, όπως θα καθάριζε την τουαλέτα του σπιτιού του. Απολαμβάνει το μεσημεριανό του στο πάρκο και όταν τελειώνει τη δουλειά του, παίρνει το ποδήλατό του, άλλοτε περιδιαβαίνοντας απλά στους δρόμους της πρωτεύουσας, αλλά τις περισσότερες φορές πηγαίνοντας στα δημόσια λουτρά, τρώγοντας στην αγαπημένη του καντίνα και απολαμβάνοντας το ποτό στο αγαπημένο του μπαρ-εστιατόριο, η ιδιοκτήτρια του οποίου ασκεί μια ιδιαίτερη έλξη πάνω του. Το βράδυ, λίγο πριν κοιμηθεί, διαβάζει πάντα κάποιες σελίδες από τα αγαπημένα του βιβλία με τον Φόκνερ και την Πατρίσια Χάισμιθ, να προσελκύουν περισσότερο το ενδιαφέρον του. 

Πιστός του σύντροφος η φωτογραφική του μηχανή Olympus με την οποία αποθανατίζει διαρκώς το παρόν του παρόντος, με μία εμμονή στη λήψη φωτογραφιών, όπου επιχειρεί να συλλάβει το φαινόμενο που στα ιαπωνικά αποκαλείται «κομορέμπι» και που έχει να κάνει με τις στιγμές που το φως, καθώς τα φύλλα των δέντρων κινούνται, προσπαθεί να δραπετεύσει μέσα από αυτά. Είναι στιγμές που για να αποθανατιστούν απαιτούν ενδελεχή παρατήρηση , μία παρατήρηση όμως που προσφέρει αγαλλίαση στον ήρωά μας και αυτή την αίσθηση που προκύπτει από την άμεση σύνδεση του με τη φύση, όπου ο ίδιος νιώθει σαν να γίνεται ένα με τις ακτίνες του φωτός, σαν να τις συναισθάνεται, γιατί και εκείνος αναζητά τρόπους απόδρασης από τον στενό αστικό κλοιό της τεχνολογικά προηγμένης πρωτεύουσας που ζει. 

Το Tokyo Skytree ,«Ουράνιο Δέντρο του Τόκιο» που συναντά στις καθημερινές του διαδρομές –ο πύργος τηλεπικοινωνιών και αναψυχής στην πρωτεύουσα- ωχριά εμπρός στα πραγματικά δέντρα της παρατήρησής του. Καμία γοητεία δε ασκεί πάνω του ο φωτισμός του πανύψηλου «τεχνολογικού δέντρου» που λειτουργεί και ως τουριστική ατραξιόν. Στον δικό του κόσμο τα πάντα φωτίζονται από το φυσικό φως. Που όταν αφήνεται σε αυτό, εκείνο ξέρει να τον αγκαλιάζει, να τον χαϊδεύει, να τον γαληνεύει. Στον δικό του κόσμο, το πραγματικό δεν υποκαθίσταται από το ψεύτικο. Και στον δικό του κόσμο ό,τι τον συγκινεί προσδιορίζεται από τον ίδιο. Δεν αφήνεται στις παροχές των ψηφιακών μέσων να του υποδείξουν αυτό που θα ικανοποιήσει τις ανάγκες της στιγμής. Γιατί ο κ. Χιραγιάμα τις ζει τις στιγμές του στον δικό του βιωματικό χρόνο. Έναν χρόνο, όπου το παρελθόν γίνεται παρόν μέσα από τα όνειρά του, μέσα από τα μουσικά του ακούσματα -μουσικές που λατρέψαμε και λατρεύουμε- το παρόν παραμένει παρόν μέσα από την οξυμένη παρατηρητικότητά του και το μέλλον μετατρέπεται σε προσμονή μέσα από τη διεγερμένη φαντασία του που αντλεί από την ανάμνηση. 

Ο κ. Χιραγιάμα, ονειρεύεται, θυμάται, προσέχει και προσμένει...

Περιπλανάται με ανοιχτό και καθαρό μάτι και θεάται άπληστα τον κόσμο. Και αυτό τον κάνει αυτάρκη. Του χαρίζει την εσωτερική του γαλήνη, που ακόμη και όταν διαταράσσεται από την αλληλεπίδρασή του με το εξωτερικό περιβάλλον- όπως το αναπάντεχο φιλί της νεαρής που εκπλήσσεται η ίδια όταν διαπιστώνει ότι η φωνή της Πάττι Σμιθ μπορεί να την ταρακουνήσει και να της δημιουργήσει πρωτόγνωρα συναισθήματα, από τη συνάντησή του με την ανιψιά του, από τον ανομολόγητο έρωτά του προς τη γυναίκα που αγαπά, από τον φόβο του να ομολογήσει αυτόν τον έρωτα, τον φόβο του να υποστεί τις συνέπειες μιας ενδεχόμενης απόρριψης, από τον φόβο του για τα γηρατειά και τον θάνατο που πλανάται γύρω του- ωστόσο αυτή η εσωτερική αρμονία διαφυλάττεται, γνωρίζοντας ο ίδιος κάθε φορά ότι τίποτα δεν προεξοφλεί τη διάρκεια της. Γνωρίζοντας όμως, και ότι οι μικρές καθημερινές αναταράξεις της είναι αυτές που φωτίζουν τη μοναχική του ζωή, για να του αποκαλύψουν το συγκλονιστικό της. Που δεν έχει να κάνει ούτε με τη χαρά ούτε με τη λύπη, αλλά με την έκσταση αυτού του φωτός, με την έκσταση του καινούριου που θα έρθει , θα χαθεί, θα δώσει τη θέση του πάλι στο καινούριο μέσα σε έναν αέναο κύκλο που όταν θα κλείσει οριστικά, ο ήρωάς μας θα ξέρει ότι τον έζησε. 

Σε ένα εξαιρετικό και βαθύτατα συγκινητικό φινάλε, ούτε αισιόδοξο ούτε απαισιόδοξο ο φιλόσοφος Βέντερς μας δίνει τον ορισμό της ζωής. Της ουσίας της: Η ζωή είναι η ζωή. Είναι η προσωπική ιστορία του καθενός, όχι όπως αυτή αποτυπώνεται προς τα έξω, αλλά όπως βιώνεται εσωτερικά από τον ίδιο, με έναν τρόπο που νοηματοδοτεί τον ερχομό της επόμενης μέρας και την καθιστά μια νέα καινούρια μέρα στη ζωή του. 

Μεγάλος κινηματογραφιστής ο Βέντερς αφαιρεί την αυθάδεια της πολυλογίας και καθιστά τις εικόνες τόσο εύγλωττες στη σιωπή τους, καδράροντας σε αυτές το πρόσωπο του συγκλονιστικού κ. Χιραγιάμα (αν δεν έχετε ήδη αγαπήσει τον Κότζι Γιακούσο από προηγούμενες ταινίες του, σε αυτήν σίγουρα θα τον λατρέψετε) που δεν μας συγκινεί απλά, αλλά μας βάζει τόσο διακριτικά στον κόσμο του, που βγαίνοντας από την αίθουσα σκεφτόμαστε τα λόγια του: «Κάποιοι κόσμοι είναι αλληλένδετοι. Κάποιοι όχι». 

Τον ευχαριστούμε. Γιατί μέσα σε δύο ώρες το κατάφερε. Έφερε τους κόσμους μας,τον δικό του και τον δικό μας, πολύ κοντά. Τους νιώσαμε αλληλένδετους... Και αυτό είναι μεγάλο κινηματογραφικό επίτευγμα...

Στο πέρασμα των χρόνων και με τις μεταβολές των αμερικανικών αξιών όπου τα δικαιώματα του πολίτη αρχίζουν να αναγνωρίζονται και οι Ινδιάνοι να μην θεωρούνται οι κακοί της ιστορίας, αλλά ένας λαός που έχει δικαιώματα σε αυτόν τον πλανήτη, οι κινηματογραφικοί δημιουργοί θέλησαν να αποκαταστήσουν τη φήμη αυτού του λαού δημιουργώντας ταινίες όπου ο Ινδιάνος δεν είναι ο κακός αλλά το θύμα μιας λυσσαλέας πολιτικής που όλη της η ιδεολογία στηρίζεται , απλά και μόνο στο κυνήγι του χρήματος. Έτσι το γουέστερν αρχίζει σταδιακά να μετεξελίσσεται φτάνοντας τελικά σε ταινίες που απομακρύνονται πολύ από το κλασικό είδος του γουέστερν και όπου η αναθεωρητική ματιά του εκάστοτε δημιουργού προσδίδει άλλες διαστάσεις και μορφές στο είδος αυτό. 

Ταυτόχρονα, η γκαγκστερική ταινία αντλεί την έμπνευσή της από τα αστυνομικά δελτία του τύπου. Η διήγησή της υιοθετεί γραμμικά μία αφηγηματική δομή στην οποία περιλαμβάνεται ένα βασικό υποείδος: Η βιογραφία ενός γκάγκστερ που περικλείει την άνοδο και την πτώση του. Μόνο που στις ταινίες αυτού του είδους, ο γκάγκστερ δεν είναι ένας απομονωμένος άνθρωπος αλλά τον συνδράμουν διάφοροι ειδικοί στην απάτη, δικηγόροι, γιατροί, διεφθαρμένοι αστυνομικοί και ένα σύνολο ανθρώπων του υποκόσμου.

Τα δύο παραπάνω είδη συνθέτει αριστοτεχνικά ο Σκορσέζε, παραδίδοντάς μας ένα επικό έργο στο οποίο διατηρεί τους κώδικες του γουέστερν και της γκανγκστερικής ταινίας κάτω όμως από την κριτική ματιά του δημιουργού που δεν παρασύρεται από τη θεαματικότητα των σκηνών που χαρακτηρίζουν τα δύο είδη, αλλά που σκιαγραφεί προσεχτικά τρεις χαρακτήρες ανθρώπων που ο καθένας κουβαλά ένα κομμάτι της ιστορίας της Αμερικής απεικονίζοντας όλο το ιστορικοπολιτικό πλαίσιο μέσα από το οποίο το έθνος αυτό απέκτησε σάρκα και οστά. 

Μέσα σε ένα εντελώς αναθεωρητικό πλαίσιο χρησιμοποιώντας τους κώδικες του γουέστερν (κατάκτηση της δύσης και του ορυκτού της πλούτου, αμερικανική μεθόριος, ανοιχτή ύπαιθρος, η οποία εδραιώνει τη στενή σχέση των Ινδιάνων και του τόπου- λιβάδι , έρημος ,ποτάμι δάσος- αστικοποίηση της περιοχής με την εγκατάσταση των λευκών εποίκων, τρένο, τράπεζες, φάρμες, εκκλησία) αλλά και τους κώδικες της γκανγκστερικής ταινίας που συγκλίνουν σε κάποια σημεία με αυτούς του γουέστερν (όπως το αστικό σκηνικό , οι σταθμοί, τα εστιατόρια οι δημόσιοι χώροι, τα δωμάτια ξενοδοχείων)ο Σκορσέζε διαμορφώνει την κινηματογραφική του αφήγηση αντιστρέφοντας τα κλασικά στερεότυπα των δύο κινηματογραφικών ειδών. Οι φόνοι δεν διαπράττονται πλέον στα σαλούν και ο αρχιγκάνγκστερ δεν έχει τη μορφή του σκοτεινού ήρωα με την καπαρντίνα και το καπέλο, αλλά αποτελεί σύμβολο κοινωνικής καταξίωσης που κατέχει περίοπτη θέση. Είναι ο λευκός έποικος που μας θυμίζει πολύ τον «καλό» καουμπόι που έρχεται να επιβάλλει την τάξη στην άγρια δύση... Αλλά καθόλου καλός δεν είναι...

Με τον τρόπο αυτό ο Σκορσέζε επαναφέρει στην επιφάνεια όλο αυτό το αφήγημα που η κινηματογραφική βιομηχανία του Χόλιγουντ προσπάθησε να εδραιώσει, ενώ ταυτόχρονα χαράζει μία άλλη οπτική θέασης διατηρώντας τα κινηματογραφικά στοιχεία των ειδών, αποδεικνύοντας μας ότι οι μεγάλοι σκηνοθέτες δεν είναι αυτοί που γνωρίζουν μόνο τα μέσα της τέχνης του κινηματογράφου, αλλά αυτοί που χρησιμοποιούν τα μέσα αυτά προκειμένου να θέλξουν το κοινό προς τον δύσκολο δρόμο, τον απαλλαγμένο από ιδεοληψίες και προπαγανδιστικούς μηχανισμούς, αυτόν που οδηγεί στην εξερεύνηση της αλήθειας. 

Το ποιος τελικά είναι ο καλός και ποιος ο κακός στην ιστορική πορεία της ανθρωπότητας , ή για την ακρίβεια τα κίνητρα που οδηγούν στη διαμόρφωση των συμπεριφορών μπορεί να αναζητηθούν, όταν το πλαίσιο στο οποίο στήνεις την ταινία σου δεν στηρίζεται στο όραμα μιας ψευδαίσθησης- είτε πρόκειται περί ατομικής ψευδαίσθησης ενός δημιουργού είτε ενός λαού- αλλά στα πραγματικά γεγονότα της εκάστοτε εποχής. Γιατί ο πιο ανελέητος κριτής και αυτός που απογυμνώνει τα τραγικά λάθη του ανθρώπου στην ιστορική του διαδρομή είναι η ίδια η ιστορία. Και αυτό ο Σκορσέζε δείχνει να το γνωρίζει. 

Στηρίζει την ιστορία του στο βιβλίο του δημοσιογράφου- συγγραφέα David Grann, που γράφτηκε ύστερα από μια μακροχρόνια και ενδελεχή έρευνα εξιχνίασης εκατοντάδων εγκλημάτων που έλαβαν χώρα στη δεκαετία του 1920 εις βάρος των Οσέιτζ. Μιας ινδιάνικης φυλής, τα μέλη της οποίας στην προαναφερθείσα δεκαετία διέθεταν το μεγαλύτερο κατά κεφαλήν εισόδημα στον κόσμο, εξαιτίας του πετρελαίου που ανακαλύφθηκε στην περιοχή τους.

Βρισκόμαστε κάπου στα μέσα της δεκαετίας του 1920 όπου η πολιτική της κυβέρνησης των ΗΠΑ απέναντι στις φυλές των Ινδιάνων, περιελάμβανε την εξόντωση όσων αντιστέκονταν , τον χωροταξικό περιορισμό τους αποσπώντας τους τα εδάφη που κάποτε κατοικούσαν, καθώς και την βίαιη αφομοίωσή τους. 

Οι Οσέιτζ, ήταν μια φυλή των Ινδιάνων που φυσικά δεν θα μπορούσαν να ξεφύγουν από την παραπάνω πολιτική. Μόνο που η φυλή αυτή είχε την τύχη, ή μάλλον την ατυχία η κατανεμημένη γη στην περιοχή της Οκλαχόμα που τους παραχωρήθηκε, να διαθέτει έναν τεράστιο υπόγειο ορυκτό πλούτο. Και είχαν επίσης την τύχη- ατυχία να διαθέτουν μια παραπάνω διαπραγματευτική ισχύ με δεδομένο ότι οι λευκοί αξιωματούχοι θέλοντας να μετατρέψουν την Οκλαχόμα σε πολιτεία, ήθελαν να αποφύγουν τα οποιοδήποτε εμπόδια θα μπορούσαν να προβάλλουν οι ιδιοκτήτες Ινδιάνοι της κατανεμημένης γης. Για τον λόγο αυτό, οι Οσέιτζ πέτυχαν να περάσουν μέσα στους όρους κατάτμησης της γης τους έναν που την εποχή εκείνη φαινόταν μάλλον παράξενος. «Το πετρέλαιο, το αέριο ή άλλα ορυκτά που καλύπτονται από τη γη αποτελούν ιδιοκτησία της φυλής των Οσέιτζ» 

Πάνω σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο χτίζεται η ταινία του Σκορσέζε. Εδώ ,δεν έχουμε Ινδιάνους που παλεύουν για την περιφρούρηση της ιδεολογίας που θέλει τους ανθρώπους αυτούς να αγωνίζονται για τη διατήρηση ενός πολιτισμού όπου δεν υπάρχουν ιδιοκτησιακά καθεστώτα και όπου η γη ανήκει σε όλους και ο σεβασμός απέναντι σε αυτά που μας προσφέρει είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την αρμονική συνύπαρξη όλων των πολιτισμών. Σε αυτό τον αγώνα έχουν ήδη ηττηθεί. Πλέον μεταφερόμαστε στο πλαίσιο που οι λευκοί έποικοι επιβάλλουν. Αυτό της διεκδίκησης της ατομικής ιδιοκτησίας. Και εδώ ο αγώνας είναι εξίσου άνισος με τον προηγούμενο. Γιατί για ακόμη μία φορά, οι λευκοί έποικοι γνωρίζουν και διαθέτουν πολύ καλά τα μέσα της επιβολής τους. Αυτή τη φορά το δυνατό τους «όπλο» είναι το δέλεαρ της ιδιοκτησίας και του ατομικού πλουτισμού.

Ο Χέιλ, - ο θείος (τον υποδύεται ο Ρόμπερτ Ντε Νίρο) ενσαρκώνει τον αρχιγκάνγκστερ της περιοχής που έχει ανακαλύψει τον τρόπο απόσπασης της ιδιοκτησίας. Και το κάνει χρησιμοποιώντας όλες τις αδίστακτες γκανγκστερικές μεθόδους απόσπασης αυτής. Διαφθορά, δωροδοκίες , φόνους.

Ο Ερνεστ Μπέρκχαρτ ( Λεονάρντο Ντι Κάπριο) ενσαρκώνει τον λευκό ήρωα που κυνηγάει το αμερικανικό όνειρο εκεί στην άγρια δύση όπου ο λευκός άνδρας θεωρώντας δεδομένη την ανωτερότητά του έχει έρθει να κατακτήσει. Να επιβάλλει τον νόμο της ανομίας. Δεν έχει ταυτότητα. Διαμορφώνει την ταυτότητά του μέσα από τις συνθήκες και τους όρους που καθιστούν δυνατή την πραγμάτωση αυτού του ονείρου και που με τη σειρά τους καθορίζονται από τον αρχιγκάνγκστερ της περιοχής- τον Χέιλ στην προκειμένη.

Και η Μόλυ (Λίλι Γκλάντστοουν) η Ινδιάνα της φυλής Οσέιτζ, βρίσκεται ανάμεσα σε δύο πολιτισμούς, αλλά βαρύνουσα θέση στη διαμόρφωση της δικής της ταυτότητας έχει το ινδιάνικο αίμα που ρέει μέσα της, αυτό που φέρει τα στοιχεία μιας άλλης θεώρησης και οπτικής των πραγμάτων μακριά από οικονομικά συμφέροντα, εστιασμένης στις σχέσεις των ανθρώπων και στην ομορφιά που μπορείς να αντλήσεις απ΄αυτές, όταν αυτές καθορίζονται όχι από το τι ιδιοκτησιακά ανήκει στον καθέναν, αλλά από αυτό που σου προσφέρει η ίδια η φύση και η αρμονική συμβίωση με αυτή. Ανθίσταται σε αυτό που η κοινωνία της, η φυλή της δεν κατάφερε να αντισταθεί. Στους πρίγκιπες- βαρόνους του καπιταλισμού. Σε αυτούς που η φυλή της παρασυρμένη από τον ορυκτό της πλούτο, νόμισε ότι μπορεί να μοιραστεί μαζί τους ανοίγοντάς τους τον δρόμο να εισβάλλουν στην περιοχή τους και να λεηλατήσουν τα πάντα. 

Ο Σκορσέζε, αποσπώντας εξαιρετικές ερμηνείες από τους παραπάνω ηθοποιούς, δημιουργεί μία ταινία προσδίδοντάς της επικές διαστάσεις που μέσα σε αυτές συνυπάρχει το μεγαλείο της ανθρώπινης ψυχής με την ανηθικότητα, τη σκληρότητα και την ποταπότητα των πράξεων στις οποίες ο άνθρωπος μπορεί να οδηγηθεί. Και οι λόγοι που μπορεί να οδηγηθεί σε αυτές βρίσκονται στις δύο προτάσεις, που ο σοφός Ινδιάνος της φυλής αναφέρει σε μία σκηνή της ταινίας: «Σε αυτό τον πλανήτη δεν ήρθαμε για να ζήσουμε πλούσια, αλλά απλά για να ζήσουμε!» 

Γιατί η σοφία βρίσκεται στην απλότητα που δυστυχώς, πάντα μας διαφεύγει...